ENERGIEARMOEDE (interview Stefan Goemaere)
Het gaat over veel meer dan een oud toestel
Welke toestellen we gebruiken bepaalt voor een belangrijk deel mee ons energieverbruik. Om de energiearmoede in Vlaanderen een stuk het hoofd te bieden startte Stefan Goemaere (opbouwwerker energiearmoede) met het proefproject ‘Papillon’ in West-Vlaanderen. Dit project wordt ondertussen over heel Vlaanderen uitgeprobeerd. Lees meer over Papillon.
- Vertel eens: wie is Stefan Goemaere en wat is SAAMO?
Ik werk nu reeds 23 jaar bij SAAMO, maar van opleiding ben ik sociaal cultureel werker. SAAMO is een organisatie die samenwerkingen opzet met mensen die om welke reden dan ook uitgesloten worden van de samenleving. We zijn werkzaam over heel Vlaanderen via 8 vzw’s. Dat betekent: één per provincie, plus aparte aanwezigheid in de (groot)steden Gent, Antwerpen en Brussel. We richten ons politiek gezien op het lokale niveau maar kijken ook naar boven voor thema’s die overkoepelend zijn.
- Hoe is het gesteld met energiearmoede in Vlaanderen? Hoeveel schade hebben de recente prijsstijgingen aangericht?
Vóór de recente prijsstijgingen, zagen we in Vlaanderen dat 1 op 6 mensen een risico liep op energiearmoede. Dat cijfer komt altijd ongeveer overeen met de algemene armoedecijfers maar er zit toch altijd wat verschil op. Drie elementen hebben een belangrijke invloed op energiearmoede: inkomen, woonkwaliteit en de energieprijzen zelf.
Door de prijsstijgingen zullen de cijfers energiearmoede ongetwijfeld stijgen. Hoeveel dat zal zijn, daar hebben we op dit moment nog geen zicht op. Wat we wel weten is dat de algemene steun tijdens de coronacrisis en recent de uitbreiding van het sociaal tarief voor een stuk een hogere armoedecrisis voorkomen hebben. Het is meer dan ooit de lagere middenklasse die het nu zeer moeilijk heeft. Zij vallen net buiten veel steunmaatregelen en moeten vaak reserves aanspreken om de dure energiekosten te betalen.
- Wat is Papillon en hoe is het precies ontstaan?
Het idee voor Papillon is ontstaan na verschillende huisbezoeken die ik uitvoerde voor OCMW ’s in de westhoek. Dat ging dan over bezoeken bij o.a. mensen die dreigden afgesloten te worden van hun energievoorziening. Dat zette ons aan het denken: hoe is die energieschuld ontstaan?
Voor huurders is woningkwaliteit een aspect dat niet in hun handen ligt, maar energietoestellen vaak wel. In die periode ontdekte ik een professor die sprak over circulaire economie. Dat is een soort economie waar zo goed als geen afval geproduceerd wordt en alles ofwel hersteld, ofwel gerecycleerd wordt. Door energiearmoede en circulaire economie naast elkaar te plaatsen, ben ik uitgekomen bij het idee voor Papillon: hoe kan circulaire economie ervoor zorgen dat mensen in energiearmoede hun energieverbruik, en dus ook hun factuur, kunnen doen dalen?
Het plan voor Papillon heb ik uitgewerkt en ingediend bij de Koning Boudewijn Stichting. Daarna heb ik contact opgenomen met Bosch. De opstart van het project heeft in totaal 4 jaar in beslag genomen. Het startte vanuit het principe dat mensen een oud toestel inwisselden voor een moderner toestel dat minder verbruikte. Nu is het ook mogelijk om enkel een nieuw toestel aan te vragen.
Is het nodig om aangesloten te zijn bij het OCMW om deel te nemen aan het project?
Nee, dat is niet nodig. We zijn in West-Vlaanderen gestart met ons proefproject. Drie op vier deelnemers zijn aangesloten bij het OCMW. Nu we aan het uitbreiden zijn naar meerdere plaatsen over heel Vlaanderen werken we nog altijd nauw samen met OCMW ‘s via samenwerkingscontracten.
Hoe lang moet je een toestel huren?
Deelnemers huren de toestellen voor 10 jaar. Het is het wel mogelijk om in noodgevallen toch het contract stop te zetten. Gedurende die 10 jaar loopt de garantie van Bosch door en staan zij in voor alle reparaties. Doorheen de periode dat mensen huren, krijgen zij ook ondersteuning over hun bredere energieverbruik (via een OCMW). Zo wordt er gekeken naar hun woningkwaliteit en hun energiecontracten.
Is het een interessant project voor jongeren?
Velen nemen al deel aan het project maar we maken nooit een onderscheid op basis van leeftijd. Wat ik wel kan zeggen is dat het om veel meer dan een oud toestel gaat, en dat het echt een leven kan veranderen. Iemand die een kapotte wasmachine kan inwisselen voor een nieuwe en zo plots niet meer naar een duur wassalon moet, iemand die een grote koelkast kan huren en daardoor meer diepvriesproducten kan aanvaarden van voedselhulp… De concrete verhalen geven heel wat hoop over wat er mogelijk is.
- Zijn jullie tevreden met het proces van het project tot nu toe?
Het traject is tot nu toe goed verlopen. OCMW ‘s blijven ons contacteren om nieuwe samenwerkingen op te zetten. Promotie voor het project hebben we nooit gevoerd: het vertrouwen in het Papillon project is er duidelijk. Als kers op de taart won ons project de Klimaattrofee van De Standaard. De potentiële groep die geholpen kan worden is dan ook enorm. Al is de uitdaging om iedereen te bereiken nog veel groter.
Kan het huren van elektronische toestellen de toekomst worden?
Dat is een moeilijke vraag. Bosch is er in elk geval al mee gestart in Nederland. Het is ook voor de producent een interessant gegeven om toestellen te verhuren: zij blijven eigenaar van het product. Dat betekent dat zij na de verstreken garantie het product kunnen herstellen of de onderdelen die nog goed zijn, hergebruiken. Zo wordt er zo min mogelijk afval gecreëerd, iets wat nu bij elektronische producten maar al te vaak voorkomt. Natuurlijk worden producten nu ook niet gemaakt om lang mee te gaan, dat is niet winstgevend. Bij een overstap naar het huren van producten wordt dat omgekeerd. Producten worden dan gemaakt om lang mee te gaan, zo worden reparatiekosten vermeden voor de producent.
- Waar liggen er volgens u nog kansen op het vlak van energiearmoede? (Groepsaankopen, renovatie subsidies…)
Groepsaankopen zijn vaak nog altijd moeilijk voor mensen in armoede. Er moet nog altijd een groot bedrag in één keer betaald worden. Bij SAAMO hebben we een reeks aanbevelingen* geformuleerd over waar volgens ons de kansen liggen. Ik denk dat er zeker op de huurmarkt veel winst te boeken is in de woonkwaliteit.
* https://www.saamo.be/tool/inspiratiebrochure-energiearmoede/
- Welke rol kan de vakbond spelen?
De vakbond moet een belangrijke rol blijven spelen in het vertegenwoordigen van de lagere middenklasse. Zij ontsnappen vaak aan specifieke steunmaatregelen voor armen en hebben onvoldoende voordeel aan algemene maatregelen, zoals nu recent die tegen de hoge energieprijzen.
